Već prvih dana agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu novoformirani Štab Teritorijalne odbrane RBiH 14. aprila 1992. godine izdaje ‘Direktivu za odbranu suvereniteta i nezavisnosti Republike Bosne i Hercegovine’, koju je potpisao tadašnji komandant TO Hasan Efendić. Bila je to prva zvanična direktiva za odbranu suvereniteta i nezavisnosti RBiH (u februaru 1992. godine Glavni štab Patriotske lige BiH u Sarajevu je izradio sličnu direktivu, ali se ona ne uzima kao zvanična). Direktivu su, dva dana ranije, 12. aprila 1992. godine “u osam časova”, kako je vojnički navedeno, uradili pukovnik Jovan Divjak i potpukovnik Kadir Jusić. Ipak, iz teksta Direktive se vidi da je ona dorađivana i naredna dva dana, jer je u njoj navedeno i stanje na ratištu 13. aprila 1992. godine. Direktiva je protokolisana pod brojem “Str. pov. 02/2-1” i ima dodatnu oznaku “Vojna tajna – strogo povjerljivo”. Kolika je pažnja posvećena “zaštiti” dokumenta govori podatak da je Direktiva štampana u samo devet primjeraka i to po jedan primjerak za okružne štabove, Regionalni štab TO Sarajevo i jedan primjerak Štabu TO RBiH. Istog dana, kada ju je komandant Efendić potpisao, Direktiva se, umnožena u 73 primjerka, našla u štabu Radovana Karadžića na Palama. Naravno, odmah je izbio i skandal jer je prva zvanična direktiva za odbranu zemlje počela da trpi teške udare.

Što se tiče sadržaja Direktive, na početku su navedene “neprijateljske snage”, pod nazivom “TO SAO i Jugoslavenska armija”, koje su dotadašnjim vojno – političkim djelovanjem “djelimično uspjele narušiti sistem vlasti i cijepanje teritorije BiH”. Procjena agresorskih snaga je bila – šest korpusa kopnene vojske JNA i od 80 000 do 120 000 pripadnika SDS SAO, koji “imaju prednost u tehnici”. U Direktivi, međutim, nije bilo precizirano kojim snagama raspolaže TO RBiH, ali je stajala formulacija da je posljednja dva dana “nastavljen priliv dobrovoljaca, kao i masovni prelazak starješina – pripadnika JNA u TO RBiH”. Ključna stvar u Direktivi je bila da je komandant saopštio svoju odluku kako da se odbrani nezavisnost i suverenitet i nedjeljivost BiH. U tekstu stoji: “Odlučio sam odmah izvršiti mobilizaciju cjelokupnog sastava TO RBiH, ubrzano nastaviti sa formiranjem borbenih jedinica u svim opštinama, a zatim brzim i energičnim djejstvom slomiti napadnu moć neprijatelja, primjenjujući elastične oblike manevra (zasjeda, obilaske, obuhvate), uz blagovremeno zaprečavanje. Odmah izvršiti zauzimanje skladišta naoružanja i municije i blokiranje kasarni, njihovo zauzimanje i zarobljavanje pripadnika JNA na teritoriji RBiH”.

Hasan Efendić, prvi komandant Štaba TO RBiH
Hasan Efendić, prvi komandant Štaba TO RBiH

Prema Direktivi odbrambene operacije su planirane u dvije faze. U prvoj, koja je trebala da traje 10 do 15 dana, predviđena su “borbena djejstva grupa – odreda i masovan oružani otpor građana”. U drugoj etapi planirano je “izvođenje operacija u trajanju od 20 do 30 dana, sa ciljem razbijanja neprijatelja i stvaranja uslova za njegovo protjerivanje sa teritorije”. Dakle, ovom Direktivom oslobađanje BiH planirano je maksimalno za 45 dana, sa izričitim navodom “da se u bitke krene odmah”. Detaljno su navedeni i zadaci štabova TO od propagande, bezbjednosti, logistike do organizacije veza, u kojoj su navedeni povjerljivi brojevi telefona, faxova, pa frekfencija radio – veze, te kako zaštititi povljerljive informacije.

Međutim, u cijeloj nastaloj situaciji u kojoj se brzopleto i užurbano radilo, iz Republičkog štaba TO RBiH Direktiva je faksom prislijeđena, ne samo regionalnim štabovima, nego i opštinskim. Tako je Direktiva 73 puta prošla kroz fax i isto toliko puta se našla u srpskom štabu na Palama, jer je srpski fax bio još uvijek priključen na fax Štaba TO RBiH. Ovakav veliki propust odmah je prouzrokovao i veliki skandal. Komandant 2. vojne oblasti JNA, Kukanjac, inače “klasić” Hasana Efendića iz bivše JNA, optužio je Štab TO RBiH i svog školskog druga da je “objavio rat Jugoslaviji i njezinoj oružanoj sili”, odnosno JNA. Tada JNA još uvijek nije bila etiketirana kao agresor, niti je zvanično bilo proglašeno ratno stanje. Situaciju je iskoristio i Radovan Karadžić koji se uputio u Beograd gdje je na televiziji “mahao” Direktivom i govorio kako ju je dobio u 73 primjerka, naglašavajući kako “muslimanski ekstremisti spremaju rat”. Efendić je na optužbe odgovorio da tekst nije autentičan, a 16. aprila 1992. godine Predsjedništvo RBiH je obavijestilo javnost da je stavilo van snage ovu Direktivu, “koja sadrži političke implikacije odnosa RBiH i JNA”, a izdao ju je “komandant Štaba TO RBiH, pukovnik Hasan Efendić, bez znanja Predsjedništva RBiH i ministra za narodnu odbranu, čime je prekoračio svoja ovlaštenja”. Efendić je na ovakvu odluku reagovao riječima da je “direktiva veoma dobra, a uz to i prva zvanična direktiva za odbranu zemlje”. Time je neslavno propao prvi organizovan plan za odbranu i oslobođenje zemlje.