U prošlim vremenima uz gusle se pjevala bošnjačka, srpska i hrvatska poezija. Ipak, spletom historijskim okolnosti one su postale sinonim za srpski instrument, ali isto tako i za instrument kojim se veličaju teški zločini. Gusle izvorno nalazimo još u arapskim zemljama, koje su trgovačkim putevima došle na naše prostore, sa područja Azije tokom VIII i IX stoljeća. Također, guslarenjem je bošnjačka epika bila u sjeni srpske. Vuk Karadžić, sakupljač narodnih umotvorina i folklorist, je svjesno zaobilazio bošnjačke epske pjevače smatrajući njih i njihove pjesme dekadentnim. Njemu je prava mjera epske pjesme bila ona koja sadrži nekoliko stotina stihova, dok su bošnjački guslari svoje pjesme kitili obično na oko hiljadu ili više hiljada stihova. U konačnici gusle su anatemizirali i sami Bošnjaci zbog činjenice da su se one koristile u propagandne svrhe tokom agresije od 1992. do 1995. godine, ali i prije nje.
Intenzivan rad na sakupljaju muslimanskih narodnih pjesama počinje šezdesetih godina XIX stoljeća i traje do njegovog kraja. Prvu fazu čini period od austrougarske okupacije, a drugi period od vremena nakon okupacije do kraja stoljeća. Obje faze su karakteristične po izuzetnom zanimanju Bošnjaka za njihovu kulturu. Jedan od najvećih guslara je na Balkanu je bio Avdo Međedović (1875 – 1953), koji je guslario pjesme od dvanaest do trinaest hiljada stihova. Zbog svoje pjesme “Ženidba Smailagić mehe” koja ima 12 311 stihova i koja je duga kao grčka “Ilijada i Odiseja”, američki naučnik Milman Parry ga naziva balkanskim Homerom: “Ono što je samo mogao slutiti i strasno priželjkivati dobio je u epskim izvedbama ‘jugoslavenskog Homera’ Avde Međedovića, a to su pravi epovi dužine Ilijade i Odiseje”. Prvi sakupljači i istraživači koji su identificirali epsku tradiciju drugačiju od srpske i hrvatske su bili Kosta Horman i Luka Marjanović, nazivajući je u svojim zbirkama “muhamedanskom ili muslimanskom”. Horman je kao namjesnik Zemaljske vlade u Sarajevu osamdesetih godina XIX stoljeća, orginizirao veliki projekat sakupljanja, bilježenja i publiciranja bošnjačkih epskih (muških) pjesama sa cijelih područja Bosne i Hercegovine, pod nazivom “Narodne pjesme Muhamedovaca u Bosni i Hercegovini I-II, 1888-1889”. Izuzeo je jedino Bosansku krajinu iz razloga što je istovremeno Luka Marjanović ispred “Matice hrvatske” na tom prostoru radio sličan projekat sakupljanja bošnjačke usmene epike. Prvi zvučan zapis guslarske pjesme načinio je Franc Hampe u Sarajevu 1907. godine, snimivši deset pjesama Rizvana Kadrovića.
Profesor usmene književnosti na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, Sead Šemsović tvrdi da se crnogorski, a zatim i srpski nacionalni predznak guslama dodaje tek sredinom XIX stoljeća: “Posebnu ulogu u takvom određenju guslama zasigurno je ponajviše omogućio Njegošev ‘Gorski vijenac”. Sve do tada Bošnjacima nije smetalo što se i muslimanske i hrišćanske pjesme pjevaju uz isti insturment, jer su razlike bile samo u likovnom ukrašavanju”. Onoga trenutka kada su se gusle počele pojavljivati na brojnim četničkim sijelima, one su Bošnjacima postale strane i sasvim daleke. Prema mišljenju Obrena Govedarice, jednog od najnagrađivanijih srpskih guslara, Srbi su uz gusle doživljavali revoluciju sedamdesetih godina XIX stoljeća, kada se desio najznamenitiji ustanak protiv Osmanskog carstva koji je i zapečatio sudbinu Osmanlija na prostoru današnje BiH. Takve pjesme se ističu i danas i gotovo su zanemarene one koje su nastale u vrijeme Kraljevine Jugoslavije (1918 – 1941), a koje nemaju toliko izražen nacionalni karakter. Vrijeme pod Osmanlijama iznjedrilo je mnoge srpske pjesme poput Marka Kraljevića, kosovskog i postkosovskog ciklusa, a zatim su popularnost stekle i pjesme o događajima iz Prvog i Drugog svjetskog rata. Tokom ratnog period od 1992. do 1995. godine u srpskim guslarskim pjesmama su opjevani i Radovan Karadžić i Ratko Mladić, ali i brojni drugi zločinci.
Danas je u BiH gotovo nemoguće pronaći guslare koji ne pripadaju srpskom narodu. U Mostaru egzistira etno grupa “Herzegovina”, koja kao jedan od instrumenata koristi i gusle. Međutim, grupi epski tekstovi nisu preokupacija, već isključivo zvučne mogućnosti gusala kao instrumenta koji dominira u ruralnim krajevima Hercegovine. Epika kod Bošnjaka se danas održava uglavnom u akademskim radovima i ponekom predavanju na studijima književnosti. Izuzetak je Bošnjak Šućo Nurković (84), iz Rožaja u Crnoj Gori, koji poznaje preko pedeset krajišnica, a ima i pet vlastitih pjesama. Jedna od njih je o boks meču iz 1974. godine između Džoa Frizera i Muhameda Alija u kojoj između ostalog stoji: “Voli Ali u zatvoru ležati, na slobodu tuđu otimati”. Bošnjaci su danas daleko više okrenuti sazu, kao instrumentu sevdalinke i urbanog prostora, čime je znatno načinjena šteta za ukupni razvoj bošnjačke kulture i svijesti koja je zanemarila gusle kao njihov kulturni identitet. Koliki su značaj one imale za bošnjačku tradiciju najbolje svjedoči Hormanov stih sa kraja XIX stoljeća u kojem za bošnjačku usmenu epiku kaže: “Davno bilo, sad se spominjalo, javor gusle sve su sačuvale uspomene na naše junake”.
