Dana 10. i 11. novembra 1991. godine održan je tzv. plebiscit srpskog naroda, sa ciljem sprječavanja osamostaljenja Bosne i Hercegovine od Jugoslavije. Iako je plebiscit trebao iskazati volju srpskog naroda da BiH ostane u Jugoslaviji, njegovim održavanjem zvanično je počelo formiranje srpske paradržave na prostoru BiH. Na zasjedanju Skupštine Socijalističke Republike BiH, 24. oktobra 1991. godine, održavanje plebiscita podržao je 71 od ukupno 83 delegata iz reda srpskog naroda. Za održavanje plebiscita jednoglasno su bili delegati iz reda Srpske demokratske stranke i Srpskog pokreta obnove, kao i niz drugih poslanika iz opozicionih stranaka. Time je počelo stvaranje srpske paradržave koja će zvanično u Dejtonu biti potvrđena pod nazivom Republika Srpska. Nakon formiranja Skupštine Srpske Republike BiH, intenzivirao se proces pripajanje ove paradržave “krnjoj” Jugoslaviji. Rukovodstvo je tijesno sarađivalo i koordiniralo sa vodstvom u Beogradu, Jugoslavenskom narodnom armijom i Službom državne bezbjednosti Jugoslavije u cilju pripreme za rat – masovnim naoružavanjem srpskog naroda. Upravo se tada prave dogovori i kreiraju planovi o vojnom zauzimanju podrinjskih općina: Zvornika, Bratunca, Srebrenice, Vlasenice, Foče, Goražda ali i Bijeljine, kako bi se stvorila “čista teritorija” za nesmetan dotur logističke podške iz susjedne Srbije, u cilju daljnjeg zauzimanja prostora BiH.
Tokom marta 1992. gdine u hotelu ‘Holiday Inn’, u Sarajevu, održan je sastanak na kojem su prisustvovali poslanici SDS-a, članovi Predsjedništva, ministri iz reda srpskog naroda, srpski predsjednici općina te načelnici stanica javne bezbjednosti. Tada je usvojen plan koji se sastojao iz dvije faze. Prva faza je podrazumijevala da se u potpunosti preuzme vlast u onim općinama gdje je SDS bio na vlasti, dok je druga podrazumijevala uspostavljanje “fizičke veze” između “srpskih opština” i njezino grupisanje u veća srpska naselja. Poslije ovog izdato je i naređenje da se Srbi grupišu u jedinstvenu Teritorijalnu odbranu i da “budu spremni za skoriji napad” u cilju “objedinjenja srpskih teritorija i stvaranje etnički čiste srpske države”. Provođenje dogovora iz ‘Holiday Inn-a’ najtemeljitije se provodilo u podrinjskim općinama sa bošnjačkom većinom. Shodno instrukcijama SDS-a od 27. decembra 1991. godine, istog dana skupština općine Zvornik donosi odluku o formiranju srpske općine Zvornik. Prema toj odluci, Skupština broji 80 odbornika, a za predsjednika je odabran Jovo Mijatović. Tri mjeseca kasnije, 15. marta 1992. godine zvanično je proglašena “Srpska opština Zvornik”, a istog dana donosi se i odluka o njenom priključenju tzv. srpskoj autonomnoj oblasti (SAO) Semberija – Majevica – Birač. Već u to vrijeme tokom Drine su bile razmještene jake snage JNA, čije su cijevi bile okrenute prema bošnjačkim selima i gradskom jezgru. Tri sedmice kasnije otpočelo je žestoko granatiranje i masovno ubijanje Bošnjaka Zvornika.
Prema istom modelu formirane su i srpske općine u Bijeljini, Bratuncu, Vlasenici i Srebrenici, čime je stvorena “kompaktna srpska teritorija”, logistički naslonjena na Srbiju. Rukovodstvo ovih općina uspostavlja tijesnu saradnju sa Radetom Kostićem, koji je u to vrijeme uživao veliku podršku Jovice Stanišića, Rada Bogdanovića i samog Slobodana Miloševića. Preko Kostića, Milošević upućuje zadatke i naređenja za daljna osvajanja. Sastanci sa Kostićem održavani su dva puta sedmično u hotelu ‘Jezero’ u Malom Zvorniku (Srbija). Pored Kostića, Milošević je poslao i Branka Popovića, koji je tokom marta 1992. godine u Zvorniku koordinirao rad policije, vojske i SDS-a. On je održavao svakodnevne veze sa Životom Panićem, načelnikom Generalštaba Vojske Jugoslavije, a preko njega ostvaruje kontakt i sa Vojom Jekićem, biznismenom iz Beograda. Popović se u Tuzli svakodnevno sastajao sa Goranom Žugićem, tadašnjim lokalnim šefom SDS-a i bliskim rođakom Radovana Karadžića. Žugić je učestvovao u “nacionalnoj podjeli policije” kao i pripremi napada na Zvornik.
Veliki doprinos srpskoj oružanoj pobuni dao je i Rajko Dukić, direktor ‘Rudnika Boksit’ u Milićima. On je imao direktna zaduženja da angažuje paravojne formacije i dovede ih u Podrinje. Odlukom Srpke općine Zvornik od 15. aprila 1992. godine, sve benzinske pumpe sa prostora općine ustupaju se za korištenje ‘dd Boksit-Milići’, na čijem čelu se Dukić nalazio. Kao podpredsjednik SDS-a Dukić dobija ogromne ovlasti. Tokom 1993. godine on u Beogradu od poglavara Srpske pravoslavne crkve, patrijarha Pavla dobija prostorije i formira preduzeće ‘Boksit-trade’, od čijeg profita su finansirane srpske paravojne formacije u BiH. Posredstvom Dukića, 27. marta 1992. godine u Bijeljinu je ušla Srpska dobrovoljačka garda na čelu sa Željkom Ražnatovićem Arkanom koja je u potpunosti “očistila” Bijeljinu. Arkanovi pripadici se, poslije kratkog boravka u Srbiji, vraćaju u Zvornik da učestvuju u njegovom zauzimanju. Napadom na Zvornik rukovodio je Marko Pejić, major SDG-a, kojeg će Arkan nakon pada Zvornika i Kula Grada unaprijediti u čin potpukovnika. Naredni dolazak paravojnih formacija iz Srbije, u režiji Dukića odvijao se u aranžmanu predsjednika Izvršnog odbora općine Zvornik, Slavoljuba Tomaševića, koji je obezbijedio uvjete za dolazak i smještaj novih paravojnih jedinica. Jedinice JNA u napadima na Zvornik predvodio je potpukovnik Tačić, uz asistenciju Dragana Obrenovića. Njih dvojica su poslije pada Kula Grada prebačeni u Šekoviće, gdje su uspjeli kratkotrajno okupirati Kalesiju. JNA je tih dana formirala OG “Drina”, čije je komandno mjesto bilo smješteno u naselju Gučevu u Srbiji. Uporedo sa tim, SDB formira svoju grupu u Malom Zvorniku u kući gdje je bila smještena automehaničarska radnja ‘Kod Ćire’. Za formiranje ove grupe bio je zaslužan Vojo Jekić, jedan od glavnih organizatora napada na Bijeljinu. Treća grupu plaćenika, angažovana od strane Dukiža, prebačena je iz Milića u Fabriku obuće ‘Standard’ u Zvorniku. U ovoj jedinici su bili angažovani najradikalniji članovi SDS-a i SPO-a, te Srpskog četničkog pokreta iz Milića i Vlasenice. Ova grupa, koju je činilo oko 200 pripadnika pod komandom braće Kojić, tokom svog boravka u Zvorniku ubila je veći broj zarobljenih bošnjačkih civila: tri osobe iz porodice Karasman, Fadila Čirka, zatim radnika Biletarnice preduzeća ‘Drina-trans’ i još jednu osobu čiji identitet do danas nije poznat.
Spomenute jedinice učestvovale su u etničkom čišćenju Zvornika, prigradskih naselja Drinjača, Kostjerevo, Šetići, Đulići, Klisa, Bijeli potok itd. Dokaz da je cijela uprava općine znala za zločin govori podatak da je komunalni servis danima nakon zločina bio angažovan u čišćenju ulica, odnosno u ukanjanju tragova zločina. Ovom “akcijom” rukovodio je Neđo Mlađenović, direktor Komunalnog preduzeća. Odlukom od 30. maja 1992. godine Općina je oformila prihvatne centre, na čijem čelu se nalazio Jovo Mijatović. Po njegovom naređenju, dva dana kasnije, 1. juna 1992. godine odvedeno je iz naselja Bijeli Potok, Klisa, Đulići i Sjenokos više od 800 osoba i umjesto da budu smješteni u prihvatne centre ili prevezeni u općinu Kalesija, kako im je obećano, vlasti naređuju njihovo strijeljanje, koje su preživjele samo dvije osobe.
Istog dana kada je Bijeljina pala, Arkan se sastaje sa članovima Kriznog štaba Zvornika. Istovremeno je srpska propaganda ubjeđivala zvorničke Srbe da se na Kula Gradu nalazi 5 000 pripadnika ‘Zelenih beretki’, koji planiraju napad na Zvornik. U naredna tri dana jedinice iz Bijeljine su prebačene u Zvornik. Užurbane pripreme za napad na Zvornik su krenule 7. aprila, a napadu je prethodila žestoka artiljerijska priprema. Spomenuti Tačić i Obrenović su dobili naređenje da sa tenkovskim jedinicama na putnoj komunikaciji Zvornik – Karakaj spriječe bilo kakav prolaz. Pješadijski napad trebale su izvesti jedinice SDG-a uz pomoć drugih paravojnih formacija i TO Srpskog Zvornika. Pješadija je iz pravca Šćemije napadala sjeverni dio grada kako bi ovladala Begsujom(?) i centrom grada. Pored artiljerije lokalanih Srba, Zvornik je pogađala i artiljerija iz Srbije, tačnije iz Radalja i Malog Zvornika. Izviđačke aktivnosti u napadu na Zvornik izvodio je Aleksa Sekanić, koji je nakon pada Zvornika imenovan za načelnika ONP-a u Srpskoj TO Zvornik. Jedini otpor pružen je u naseljima Begsuja i Vidakove njive, gdje su srpske snage zadržane nekoliko sati koliko je bilo neophodno da se civili izvuku prema Kula Gradu, čiji je teren bio lagodan za odbranu. Nekoliko napada na Kula Grad je odbijeno. U nemogućnosti da zauzmu Kula Grad zvornički Srbi traže pomoć od Miloševića koji u Zvornik šalje dijelove 72. padobranske brigade JNA, pod komandom Miće Stupara. Novi napad na Kula Grad nazvan je “Srpska pesnica” a u njega su bili uključeni Arkanovci, SPO Vuka Draškovića, Žute ose, Crvene beretke, te TO Srpskog Zvornika. U trenutku velikog napada na Kula Gradu se nalazilo blizu 10 000 civila. Uz angažman artiljerije i 26 tenkova odbrana Kula Grada nije bila moguća, te jedan dio pripadnika TORBiH kreće sa grupom civila prema Kalesiji, a drugi prema Kamenici, Cerskoj i Srebrenici. Nakon pada Kule Grada, komandant SPO Vaso Mijović odlazi u Vlasenicu i Miliće te od Rajka Dukića zahtijeva pojačanje kako bi krenuo prema Tuzli i Kladnju. Padom Kule Grada Arkan ovom naselju daje ime Đurđevgrad.
Da bi ćišćenje Zvornika bilo što potpunije, srpske vlasti izdaju proglas Bošnjacima da se vrate svojim kućama i potpišu lojalnost, a da ih u tom slučaju niko neće dirati. Stotine porodica je nasjelo na ovu priču i vratilo se a zatim je otpočelo novo čišćenje. Prema svjedočenju preživjelih Bošnjaka mozak nove operacije čišćenja bio je Stevo Radić, bivši ugledni sudija Osnovnog suda u Zvorniku. Naredio je da svaki Bošnjak mora doći u zgradu općine i preuzeti “propusnicu” za kretanje Zvornikom, ali bi poslije izlaska iz ustanove Bošnjaci bivali ubijeni. U tim danima trajala je i velika pljačka grada. Tokom aprila 1992. godine u Zvorniku su srušene četiri džamije, a nakon toga Jovo Mitrović izdaje nalog Ostoji Ikoniću da bakar sa krova džamija proda u SR Jugoslaviju, a da za taj novac kupi uniforme za zloglasnu jedinicu “Vukovi sa Drine”. Ubrzo nakon ovo čina, čelnici Zvornika nalažu rušenje preostalih 26 džamija zvorničke općine. U Zvorniku je stanje haosa trajalo sve do juna, kada vlasti suočene sa pljačkom, (ne)kontrolisanim ubistvima i međusobnim obračunima paravojnih formacija, odlučuju pohapsiti sve komandante ovih jedinica i prebaciti ih u zatvor u Bijeljini. Iako se to stvarno desilo, do suđenja nikada nije došlo, a uhapšeni su ubrzo pušteni na slobodu.
IZVOR: “Slobodna Bosna”; 13. decembar 2001.
