Smrću Josipa Broza Tita 4. maja 1980. godine u Jugoslaviji je nastupila jedna nova epoha prožeta međunacionalnom neslogom. Time i opozicione snage postaju sve snažnije i organizovanije. Srpski akademici sve više počinju ukazivati štetne epohe Titove politike “koja je zadala niz opasnih udaraca srpskom narodu”. Shodno tome došlo je do pojave prvog nacionalnog programa u socijalističkoj Jugoslaviji. Aktivnosti na izradi Memoranduma započele su u proljeće 1985. godine, a u javnosti se pojavio 24 – 25. septembra 1986. godine, kada je objavljen na stranicama beogradskih Večernjih novosti. Već 18. decembra 1986. godine, akademik Vasa Ćubrilović ne krije mogućnost ratnih zbivanja. Tom prilikom je izjavio: “Nijedno selo ove države, Jugoslavije i Srbije, nismo dobili bez krvi. Nijedno selo nećemo dati bez krvi”. Na skupu je i Dobrica Ćosić istakao da je historijska zadaća SANU mobilizacija i organizacija cjelokupnih umnih i moralnih snaga srpskog naroda.
Arhitekte Memoranduma su imale jedan cilj i dvije trase do tog cilja. Prvo, trebalo je uspostaviti jedinstvenu Srbiju koja će dominirati i upravljati Jugoslavijom. U slučaju neuspjeha, alternativa je bila povezivanje svih područja u kojima su živjeli Srbi, bez obzira na republičke granice. Ovakav plan je izazvao osude u cijeloj Jugoslaviji. U tim kritikama najviše se ciljalo na novo srpsko vodstvo na čelu sa Slobodanom Miloševićem. Kampanja protiv Memoranduma okončana je u ljeto 1987. godine, nakon što je na VIII sjednici Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije prevagu odnijela struja Slobodana Miloševića. Jedan od protivnika Miloševićevog izbora, Draža Marković je tada izjavio: “Istorija nikada neće oprostiti taj izbor… Srpski narod nikada neće oprostiti to što je Milošević proguran, koji će sve uništiti”. Jedan od prelomnih trenutaka rušenja federalne države se desio kada je Milošević ujedinio komunističku i nacionalističku politiku, što je izazvalo pojavu nacionalizma. Nakon što je preuzeo kontrolu nad medijima, nije mu bilo teško da organizuje narod. Na masovnim mitinzima se pojavljuju slike Svetog Save, Njegoša, Karađorđa ali i Tita u cilju jačanja srpske nacionalne svijesti. Poslije demonstracija Srba u Vojvodini ukinuta je autonomija ove pokrajine. Tokom januara 1989. godine na udaru se našlo i crnogorsko rukovodstvo. Pod pritiskom 100 000 demonstranata rukovodstvo je podnijelo ostavku a na funkcije su postavljeni promiloševićevi ljudi. Početkom marta uz pomoć demonstranata i vojske slomljena je i autonomija Albanaca na Kosovu. Nacionalistička politika srbijanskog rukovodstva imala je negativne efekte i u drugim republikama. U ljeto 1989. godine sve više dolazi do izražaja i nacionalizam Srba u Hrvatskoj, optužujući Hrvate da je njihova politika postala paralelna politici Nezavisne Države Hrvatske.
Ubrzo nakon raskola unutar Saveza komunista Jugoslavije, poslije 14. vandrednog kongresa, u januaru 1990. godine, bilo je jasno da je nacionalna politika potisnula “klasno – socijalnu”. Ubrzo nakon raspada SKJ došlo je i do raspada Jugoslavenske narodne armije, obzirom da je Srbija preuzela niz aktivnosti u cilju rokovođenja tijelom oružanih snaga kako bi realizovala velikosrpski projekat. Nakon dužih oklijevanja 25. juna 1991. godine Srbija i Hrvatska su istupile iz državne zajednice, a tom prilikom je došlo i do prvih oružanih sukoba na granici sa Austrijom nakon što su slovenski policajci pokušali uspostaviti kontrolu nad slovensko – austrijskom granicom. Tako su na području Jugoslavije otpočele vojne operacije isplanirane do detalja u Beogradu. Od oktobra 1991. godine u Predsjedništvu SFRJ su ostali samo članovi iz Srbije sa pokrajinama i Crne Gore. Od tada je JNA de facto bila vojna sila Srbije i Srba u preostaloj Jugoslaviji, što je i potvrđeno de jure u maju 1992. godine. Obzirom da je Jugoslavija još uvijek imala međunarodnopravni subjektivitet Evropska zajednica je u septembru 1991. godine organizovala konferenciju u cilju rješavanja jugoslavenske krize. Predloženo je da se SFRJ organizuje na konfederativnoj osnovi ali je to odbačeno od strane Miloševića koji nije prihvatao niti Ustav iz 1974. godine. Nastavak pregovora (Badinterova komisija) nije donio nikakve rezultate, tako da je rečeno da je SFRJ prestala da postoji raspadom, a ne otcjepljenjem pojedinih država.
Početkom ratnih dejstava na prostoru Sovenije i Hrvatske, i Bosna i Hercegovina biva uvučena u ratna događanja. U 1991. godine ponovo se aktualizira pitanje podjele BiH, između velikohrvatskih i velikosrpskih projektanata. Shodno tome u martu 1991. godine u Karađorđevu dolazi do sastanka između Miloševića i Franje Tuđmana. Između ostalog dogovoreno je osnivanje dvije komisije koje bi radile na podjeli BiH između ove dvije države. Zastupnici ovakve ideje u BiH su bili Srpska demokratska stranka i Hrvatska demokratska zajednica. Proces narušavanja ustavno – pravnog sistema BiH otpočeo je formiranjem “zajednice općina Bosanske krajine”, da bi ubrzo ovaj projekat transformiran u SAO (srpsku autonomnu oblast), 16. septembra 1991. godine. Institucionalni završetak ovog projekta je okončan 9. januara 1992. godine kada je proglašena “republika srpskog naroda Bosna i Hercegovina”. Uz malo zakašnjenje, u oktobru 1991. godine, započeo je i proces “haoizacije BiH”, formiranjem “hrvatske zajednice bosanska posavina”, 12. novembra 1991. godine. Nešto kasnije, 18. novembra 1991. godine formirana je “hrvatska zajednica herceg – bosna”, zvanično proglašena u Grudama 4. jula 1992. godine. Rukovodeći se etničkim kriterijima kreatori ovih oblasti su za Bošnjake ostavili samo 3,5% teritorije BiH.
Okončanjem ratnih aktivnosti u Sloveniji i Hrvatskoj, pitanje BiH je postalo najsloženiji problem Evropske zajednice. Prema Izvještaju Arbitražne komisije volja stanovništva BiH za samooopredjeljenjem je u potpunosti osnovana, ukoliko se organizuje referendum. Shodno tome 25. januara 1992. godine Skupština BiH je donijela odluku o raspisivanju referenduma. Poslije napuštanja zasjedanja poslanika SDS-a i Srpskog pokreta obnove, Skupština je izglasala i dnevni red i Odluku o raspisivanju referenduma građana, koji je održan 29. februara i 1. marta 1992. godine. Kako je SDS ovaj referendum nazvao “političkom manipulacijom”, tako je na prostoru onih općina koje je zahvatila “saoizacija”, došlo do odbijanja pripreme i realizacije referenduma. Bez obzira na takvo stanje referendumu se odazvalo 64,31% birača, a za nezavisnu BiH glasalo je 99,44% od broja birača koji su pristupili referendumu. Time su ispunjeni svi uslovi koji su postavljeni pred BiH, tako da je EZ 6. aprila 1992. godine usvojila odluku o priznanju Republike Bosne i Hercegovine kao nezavisne države, nakon čega je uslijedio niz međunarodnih priznanja.
Rukovodstvo SDS-a nije priznalo rezultate nego ih je uzelo kao razlog otcjepljenja “srpskih krajeva” iz BiH i pripajanje Velikoj Srbiji. Sa ciljem zauzimanja teritorije srpske snage pokreću obimne vojne pohode uz pomoć JNA, a podršku im pruža i Slobodan Milošević koji diktira srpskim medijima da vrše huškačku propagandu protiv Hrvata i Bošnjaka. Pored medijske podrške u toku proljeća 1992. godine iz Srbije stižu i brojne paravojne formacije poput Šešeljevih četnika i Arkanovaca. Na teritoriju koji je osvojen od strane srpskih paravojnih formacija sprovođeni su brojni zločini nad nesrpskim stanovništvom. Radovan Karadžić na Skupštini srpskog naroda, 12. maja 1992. godine prezentuje šest ciljeva kojim jasno definiše zločinačku i genocidu namjeru istrebljenja nesrpskog naroda na prostoru BiH. U cilju odbrane državnosti i nezavisnosti, Predsjedništvo RBiH 20. juna 1992. godine usvaja Odluku o proglašenju ratnog stanja na prostoru BiH. Istovremeno je proglašena i opća mobilizacija, kao i Platforma za djelovanje Predsjedništva RBiH u ratnim okolnostima.
