Nakon teških poraza kod Staljingrada, sjevernoj Africi i Italiji, u septembru 1943. godine je Trećem Rajhu bio neophodan svaki vojnik uključujući i rastući broj stranih dobrovoljaca u redovima SS divizija. Hitler nije bio spreman da znatno ojača SS odrede, prvenstveno zbog loše prošlosti sa paravojnim odredima (SA – Jurišni odredi koji su likvidirani 1934. godine), ali je dozvolio popunjavanje ovih odreda isključivo dobrovoljcima iz drugih zemalja. Državni vođa SS-a Hajnrih Himler tada počinje ozbiljno razmišljati o ustrojavanju jedne divizije sačinjene od Bošnjaka, prisjetivši se njihove visoke borbene vrijednosti tokom Prvog svjetskog rata kada su činili okosnicu austrougarske armije. Himler je nastojao iskoristiti i pronjemačko raspoloženje Bošnjaka, koji su se razočarali u vodstvo Nezavisne države Hrvatske koja ih nije zaštitila od četničkih formacija koje su učinile brojne zločine nad njima u Podrinju. Službeni početak ustrojavanja 13. SS “Handžar” divizije počinje 10. februara 1943. godine. Početkom aprila kreću vrbovanja za diviziju, a do jula je diviziju činilo 15 000 pripadnika od čega je bilo 12 000 Bošnjaka. Ministarstvo domobranstva NDH donijelo je odluku da se u Zagrebu, Zemunu, Sarajevu i Bosanskom Brodu vrši postrojavanje i obuka 13. SS divizije, ali je nakon obilaska jedinica Štab divizije zaključio da na navedenim lokacijama nema dovoljno prostora za obuku, jer su česta partizanska uznemiravanja, pa 6. juna 1943. godine donosi odluku da se čitava 13. SS divizija uputi na jug Francuske, kako bi se “obuka izvršila u miru”.
Nijemci koji su poznavali prilike, a pogotovo mentalitet bošnjačkih doborovoljaca, smatrali su da je ova odluka veoma loša jer ih je pogubno micati iz svojih zavičaja u kojima su vodili grčevite borbe protiv četnika i partizana te da će to imati izrazito nepovoljan učinak na moral bošnjačkih doborovoljaca. Jug Franuckse je izabran prvenstveno jer je teren konfiguracije dosta nalikovao na teren BiH. Zapovjednik područja južne Francuske, Hajnrih Nihof, odredio je da se divizija smjesti na šest departmana: Puy de Dome, Cantal, Haute Loire, Aveyron, Lozere i Correze.
U departmanu Aveyron, 60-ak kilometara od upravnog sjedišta grada Rodeza, smjestio se gradić Villefranche de Rouergue sa 8 600 stanovnika (prema popisu iz 1939. godine). Navedeni grad odabran je za smještaj 13. SS-ovog opkoparskog bataljona divizije, a prvi dijelovi od 200 vojnika stižu u grad 11. avgusta 1943. godine. Komandant 13. SS opkoparskog bataljona, Oskar Kirhbaum, u razgovoru sa gradonačelnikom mjesta Luisom Fontangesom, dogovara smještaj komandanata Štaba divizije u Višu djevojačku školu, dok su vojnici i oficiri smješteni po hotelima na području grada. Nakon dolaska i ostalih jedinica 13. SS divizije, 30. avgusta započinje veoma intenzivna obuka. Već prvih dana obuke zabilježeno je 155 slučajeva neopravdanog napuštanja jedinice (dezertiranja). Tokom provedbe obuke u noći 16. na 17. septembar 1943. godine, dogodio se “slučaj” koji će odrediti sudbinu divizije do kraja njezinog ratnog puta – pobuna dijela oficira, podoficira i vojnika 13. SS “Handžar” divizije, čime je počela prva pobuna u jednoj SS jedinici. Navedene noći stražu za područje čitavog Villefranchea služili su pripadnici 20. opkoparske čete iz sastava 13. SS divizije. Ispred zgrada u kojima je bilo smješteno ljudstvo i željezničke stanice, nalazilo se ukupno 40 straža. Prema iskazima svjedoka sa suđenja, u 23:30 zapovjednik 20. opkoporske čete, Nikola Vukesić, u pratnji dvojice vojnika kreće u obilazak stražarskih mjesta te poziva stražare da mu se pridruže, a zatim se vraća u školu gdje je bila smještena 20. opkoparska četa, čiji su pripadnici bili uzbunjeni. U tom trenutku se našlo oko stotinjak pripadnika divizije, dok je dio njih čuvao zarobljene njemačke podoficire. Vukelić se tada obraća vojnicima: “Vojnici! Englezi su samo deset kilometara udaljeni od nas i Nijemci hoće da se mi sada borimo protiv Engleza. Mi se, međutim, hoćemo vratiti u Hrvatsku”. Potom Vukelić kreće sa grupom od deset vojnika prema mjestu gdje se nalazila 5. četa 1. SS regimente iz sastava 13. SS divizije. Komandant 5. čete, Eduard Matutinović, već je uhapsio njemačke podoficire, a zatim se priključio ostatku pobunjenika na čelu sa Vukelićem. Zatim su se njih dvojica uputili prema mjestu gdje se nalazila 1. četa 13. SS-ovog opkoparskog bataljona, gdje ih je dočekao komandir čete Ferid Džanić. I u ovoj četi su razoružani njemački podocifira, nakon čega se pobunjena grupa uputila prema Luftiji Dizdareviću, koji je bio komandir 2. čete 13. SS-ovog opkoparskog bataljona. Grupa pobunjenika se uputila prema Štabu bataljona te razoružala komandante. U 2 sata ujutro, 17. septembra 1943. godine pobunjenici dolaze pred hotel “Moderne”, gdje su se nalazili ostali komandiri. Vukelić sa pratnjom ulazi u hotel i zarobljava komandira jedinice Kirhbauma, nakon čega su razoružani i zarobljeni i ostali komandiri 13. SS opkoparskog bataljona. Nakon dvadesetak minuta zarobljenici su dopraćeni do zgrade Štaba (Viša djevojačka škola), gdje su smješteni. U samom dvorištu se tada okupilo oko 50 pobunjenika. Zarobljeni oficiri, na čelu sa Kirhbaumom, su tada goli izvođeni u dvorište i strijeljani. Osim dvojice, koji su uspjeli ranjeni pobjeći, svi oficiri su likvidirani. U međuvremenu Džanić je probudio tabor – imama Halima ef. Malkoča i objasnio mu situaciju oko pobune.
Malkoč, lukavo, ne odbija saradnju, a zatim odmah odlazi do smještaja 1. čete gdje razgovarajući sa vojnicima počinje objašnjavati da su obmanuti. Malkoč je zatim iskoristio prvi pogodan trenutak i pobjegao prema Tuluzu i izvijestio njemačke jedinice šta se desilo. Zatim se u jutarnjim satima 17. septembra vratio u 1. četu te objasnio vojnicima da su obmanuti i da nikakvi Englezi ne dolaze, kao i da on od ovog trenutka preuzima vodstvo nad četom. Potom ih poziva da puste zarobljene njemačke oficire, uzmu oružje i obračunaju se sa pobunjenicima. Grupa kreće prema hotelu “Moderne” te na tom putu sreće grupu pobunjenika na čelu sa Vukelićem koju odmah zarobljavaju. U neposrednoj blizini hotela grupa predvođena imamom Malkočem sreće glavnu grupu pobunjenika te dolazi do pucnjave u kojoj gine Luftija Dizdarević, a ostatak pobunjenika bježi u smjeru “Grandhotela”, gdje ih sustižu gonitelji i ubijaju Ferida Džanića. Nakon pogibije Džanića ostatak pobunjenika se predaje. Matutinović je uspio pobjeći, ne obazirući se na sudbinu svojih “saboraca”. U međuvremenu je o događaju obaviještena Komanda 13. SS divizije, nakon čega je upućen Hans Hanke u Villefranche. Komandant divizije Karl Gustav Saubercvaig naređuje Hankeu da preuzme komanadu nad gradom i razoruža sve Bošnjake i Hrvate, pripadnike 13. SS opkoparskog bataljona. Oko podne 17. septembra Hanke dolazi u grad i čitav bataljon okuplja na livadi u blizini grada, a oko bataljona su postavljeni puškomitraljezi na 200 do 300 metara. Prema naredbi Adolfa Hitlera, trebao je biti strijeljan svaki treći pripadnik bataljona. Malkoč je tada molio da se kazna izvrši samo nad onima za koje se utvrdi krivica, a da se nevini vojnici pomiluju. Malkočevoj molbi je udovoljeno. U konačnici je za pobunu optuženo 9 lica koja su strijeljana. Idućeg dana, nakon detaljnog ispitivanja, strijeljan je Nikola Vukelić, Ivan Jurković, Alija Beganović, Mustafa Morić i Sulejman Siledžić. Ovim činom divizija je počela da se prebacuje sa juga Francuske u istočnu Njemačku, tačnije u mjesto Nojhamer.
Nakon okončanja pobune oficir Karl Rachor, dobija zadatak da ispita okolnosti oko izbijanja pobune i napravi izvještaj o njoj. U izvještaju je navedeno da je Ferid Džanić bio “partizanski igrač” ubačen u redove SS-a kako bi izazvao pobunu. Džanić je uspostavio vezu sa francuskim pokretom otpora, te određenim licima iz Petenove izdajničke francuske vlade. Ta pomoć se ogledala u vidu isporuke dodatnog naoružanja za pobunu. Sama pobuna trebala je početi u Villefrancheru, a zatim se raširiti i na ostale dijelove sa posebnom zadaćom da se likvidiraju njemački oficiri. Naređenja za pobunu trebalo je ojačati lažnim izvještajima da su Amerikanci zauzeli Pariz, Britanci Tuluz a da je cijela Njemačka ustala protiv nacističkog režima. Ipak, do očekivane podrške francuskog pokreta otpora nije došlo, jer se on bojao neuspjeha pobune nakon čega bi Nijemci izvršili strašnu odmazdu nad Francuzima. Prema mišljenju Zije Sulejmanpašića, koji je proučavao ovaj događaj, ključni momenat za neuspjeh akcije je bio stav pobunjenika da poštede imama Malkoča. Također, smatra da su neutemeljene tvrde da su ih Nijemci htjeli poslati u borbu protiv Britanaca ili francuskog otpora, jer bi im to bila prilika da se pridruže istima. Vjerovatno je stvarni motiv pobune bila ubačena tvrdnja da se nikada više neće vratiti kući, te da će završiti na Istočnom frontu u borbi protiv sovjetske armije.
Na osnovu svjedočenja građana Villefrancha poginulo je oko 40 osoba, na obje strane. Neki svjedoci tvrde da su vidjeli nekoliko kamiona natovarenih leševima i prekrivenih lišćem, koji su se u noći izvlačili prema Rodezu. Božo Jelenak, jedan od učesnika pobune, iznosi brojku od 156 stradalih, dok je Savez jugoslavenskih boraca u Francuskoj 1948. godine spomenuo brojku od 84 poginula, a u relevantnoj literaturi se spominje cifra od 60 do 200 poginulih. Jedna od posljedica pobune je i otpuštanje 825 vojnika iz 13. SS “Handžar” divizije, koji su okarakterisani kao politički nepouzdani. Oni su upućeni u koncentracijski logor Dahau, a potom u logor Zahsenhauzen gdje ih je 536 završilo u njemačkoj poluvojnoj građevinskoj organizaciji “Todt”. Ostalih 289 članova je upućeno u logor Nojengam.
