Nišanima nazivamo vertikalne kamene spomenike iznad mjesta gdje su sahranjeni muslimani. Svaki musliman mezar (grob) bi obilježio sa dva nišana, jednim kod glave i drugim kod nogu sahranjenog lica. Nišani se razlikuju po svom obliku, dimenzijama i načinom klesarske obrade koja je nejednaka. Nišani postavljeni tokom XV i XVI stoljeća imaju jaku poveznicu sa srednjovjekovnim bosanskim nadgrobnim spomenicima, stećcima. Opće karakteristike tih nišana ogledaju se u njihovim raznovrsnim reljefnim motivima, kakve nalazimo i na stećcima, u izvjesnom broju ispisanih bosančicom kao što su i stećci. Zbog tavkih karakteristika najstariji nišani pronađeni u našoj zemlji se znatno razlikuju od onih koji su klesani u kasnijem vremenskom razdoblju. Stariji nišani se mogu svrstati u dvije grupe: stele i stubove. Stele su zapravo uspravne ploče koje nekada završavaju ravnom, a nekada zaobljenom površinom, ali najčešće kao krov na dvije pa i tri vode. Pod stubovima su podrazumijevane četverostrane uspravne prizme, približno jednake debljine i širine, koja se u gornjem dijelu pretvarala u piramidu i završavala polukuglama, ili se pretvarala u valjkasti vrat na kojem je turban. Stubovi sa piramidom ili polukuglom obično su visoki, zbog čega su nazivani i obelisci. Prema tome, stubovi se mogu podijeliti na obeliske i nišane sa turbanom. Zbog velikog uništavanja ovih spomenika teško je utvrditi njihovu rasprostranjenost. Najmanje su zastupljeni u Hercegovini i zapadnoj Bosni, dok ih najviše ima u istočnoj Bosni i to u širem regionu Sarajeva, Trnova, Kalinovika, Foče, Goražda, Rogatice, Sokoca i Pala, gdje su Osmanlije i uspostavile prve tabore.
Dakle u BiH nišani su došli sa Osmanlijama. Teritorij i vrijeme nastanka stećaka u obliku stubova i stela, kao i neka druga stvojstva, govore o opravdanosti pretpostavke da su oni nastali pod utjecajem muslimanskih nišana. Stećci su, naime, od ležećih postepeno postajali stojeći. Ploča je samo uspravljena i u raznim vidovima se formirao njen gornji dio. Među stojećim stećcima prepoznajemo prave sanduke bez postolja, te rjeđe sa oblikom sljemenjaka bez postolja u uspravnom položaju. Nisu svi stećci i u svim krajevima odmah nakon dolaska Osmanlija počeli da se klešu i postavljaju uspravno. To se odnosi samo na manji dio, i to uglavnom onih u istočnoj Bosni. I dalje je većina stećaka klesana i postavljana na uobičajni stari način. Ono što kod najstarijih nišana najviše podsjeća na stećke jesu njihovi reljefi, a zatim i natpisi.
Na znatnom broju nišana nalaze se motivi koji su direktno preneseni sa stećaka. Među takvim se naročito ističu astralni motivi – zvijezda, polumjesec i sunce koje je predstavljeno polujabukom ili krugom. Polumjesec je često u društvu sa zvijezdom i suncem, što nalazimo na stećcima. Kako su sunce, polumjesec i zvijezda česti motivi stećaka, a polumjesec i zvijezdu više puta susrećemo i kao heraldičke oznake – javljaju se i na starijim krstačama – proizilazi da su ovakvi motivi prevashodno bosanski i da su oni na nišanima u najvećoj mjeri rezultat utjecaja klesarske tradicije stećaka. Zatim slijede rekviziti rata, lova i turnira – luk sa strijelom, topuz, mač, sablja, koplje, štit i sjekirica. Od biljnih motiva, osim rozete koja se često javlja, na nišanima nalazimo još spirale i grozdove, koji se nešto rjeđe pojavljuju. Svi navedeni motivi se nalaze u raznovrsnim oblicima nišana i u raznim krajevima, ali najčešće u istočnoj Bosni. Istražujući ovakve nišane, Šefik Bešlagić je utvrdio da postoji 29 nišana na čijim stranicama imaju 43 raznovrsna figuralna motiva. Pretežno su to predstave životinja – ptica, konj, jelen, srna, zmija, lav i vepar. Prisutne su i predstave ljudi – od čitave figure do predstave glave, nogu i ruku. Pojava figuralnih predstava je u tolikoj mjeri zanimljiva jer je po islamu zabranjeno prikazivanje ljudskih bića.
Činjenica da se na najstarijim nišanima nalaze natpisi pisani bosančicom dovoljno govori o vezi nišana sa stećcima. Na sedam nišana su ustanovljeni epitafi na čistom narodnom jeziku pisani bosančicom, što je bilo uobičajno za stećke. Natpisi su pronađeni nedaleko od Rogatice, Trnova, Bileće i Gacka. Jedan od njih odnosi se na Mahmuta Brankovića, koji je poslije prelaska na islam poginuo u borbi protiv despota Vuka Grgurevića nedaleko od Sarajeva 1480. godine. Na njegovom nišanu se nalazi lav – simbol porodice Brankovića i porodice Kosača. Drugi je pripadao vitezu i vojvodi Radivoju Oprašiću. Analizirajući karakteristike oba nišana može se ustanoviti da su rad jednog majstora i da potječu iz druge polovine XV stoljeća. Među najstarijim nišanima ima i onih koji su postavljeni iznad kršćanskih grobova. Takav je i spomenuti Radivoja Oprašića. Postoje i primjerci nišana sa motivom krsta pronađeni u okolici Sokoca, Ilijaša i Trnova. Većina pronađenih posjeduje i motive polumjeseca, ptice i vrpce.
