Odbrambene pripreme za pružanje oružanog otpora agresiji na području Zenice kreću pravovremeno. Formira se Regionalni štab Patriotske lige regije Zenica, kojem su bili potčinjeni općinski štabovi okolnih općina. Specifično za općinu Zenica je što su 10. aprila 1992. godine u komandu Općinskog štaba došli komandanti Patriotske lige, HVO-a i HOS-a općine Zenica i stavili se pod komandu OpŠTO Zenica. Prva borbena djejstva zeničkih jedinica u 1992. godine vezuju se za razbijanje agresorskih jedinica na Smetovima, 10. maja 1992. godine. Prilikom oslobođenja rejona Smetovi zaplijenjeno je 60 pušaka, 3 ručna bacača, 2 PAM-a i 2 minobacača. Blokada snaga Jugoslavenske narodne armije u kasarni Bilmišće trajala je od 13. do 18. maja. Tom prilikom zaplijenjeno je 11 tenkova te su stvoreni uvjeti za razbijanje lokalnih srpskih jedinica na prostoru Drivuše.
Naredbom Republičkog štaba TO RBiH od 18. maja 1992. godine formira se Prva zenička brigada. Početnu formacijsku strukturu jedinice činila su dva bataljona sa prištapskim jedinicama. Ubrzo nakon formiranja u sastav brigade ulazi Željezarski bataljon, Treći bataljon i Vod HOS-a. Do daljneg širenja brigade došlo je u ljeto kada jedinici pristupaju jedinice PL-a, oklopni bataljon, jedinica “Zmaj od Bosne”, Sedmi muslimanski bataljon, sve postrojbe HOS-a i jedinica protuvazdušne odbrane. Za prvog komandanta brigade postavljen je Enes Burak koji će na toj poziciji ostati do jula 1992. godine. Ovom popunom brigada je imala 2 324 pripadnika, a poslije tuzlanske brigade bila je to prva manevarska jedinica tipa brigade osnovana na slobodnom prostoru Repubike Bosne i Hercegovine.
Već 5. juna 1992. godine brigada vodi svoje prvo borbeno djejstvo u cilju obezbjeđenja desne obale rijeke Bosne. Teške borbe posebno su vođene u rejonu Drivuše i Mutnice. Do 10. juna uspješno su eliminisani ekstremi dijelovi srpskog stanovništva koji su naoružani od strane JNA koja je bila stacionirana u zeničkoj kasarni. U tim borbama poginuo je i prvi pripadnik brigade, Nijaz Zukan dok je pet boraca ranjeno. Od 15. juna brigada se premješta iz gradskog područja koje nije bilo više direktno ugroženo, u širi rejon visočko – ilijaškog ratišta, gdje je uspostavljeno IKM (istureno komandno mjesto) u Stuparićima. Tokom prvog pokušaja deblokade Sarajeva (operacija “Jug 92”) brigada biva angažovana sve do 15. septembra 1992. godine u rejonu Igmana, Hrasnice, Trnova, Butmira i Kralupa. Krajem oktobra 1992. godine Treći bataljon brigade biva angažovan u rejonu Jajca u vrijeme velike srpske ofanzive na ovaj grad. Ipak, pomoć je stigla prekasno jer je grad krajem mjeseca pao u ruke agresora. I pored pada grada brigada je dala veliki doprinos u izvlačenju civilnog stanovništva Jajca prema slobodnoj teritoriji Travnika i Zenice.
Preformacijom jedinica Oružanih snaga RBiH, 20. novembra 1992. godine Prva zenička brigada se transformiše u brdsku brigadu, s tim što iz brigade istupa oklopni bataljon, a u njezin sastav ulazi i 6. bataljon. Po formiranju 3. korpusa ARBiH 1. decembra 1992. godine brigada dobija svoj konačni naziv 303. brdska. Brdska brigada svoj ratni put otpočinje pod komandom Suada Hasanovića, a prvu borbenu aktivnost izvodi krajem mjeseca decembra u sadjestvu sa OG “Visoko” u velikoj operaciji deblokade Sarajeva preko Ilijaša sa napadnim djejstvima na objekte Ciganija i Višegrad. Iako je brigada bila angažovana izvan zeničke općine odnosno zone odgovornosti 3. korpusa ARBiH, poslije izbijanja sukoba sa HVO u toku 1993. godine dva bataljona brigade se raspoređuju na linije prema HVO. Borci 303. brigade vode žestoke borbe na prostoru Visokog, Ilijaša, Breze, a poseban doprinos daju u oslobađaju dijelova Busovače, Viteza i Žepča protiv snaga HVO-a. U oktobru 1993. godine pripadnici Protivoklopne čete brigade daju veliki angažman u odbijanju silovitog napada HV i HVO-a na Gornji Vakuf. Početkom 1994. godine umjesto Hasanovića na čelo brigade dolazi Husein Hajdarević, koji je do tada obavljao dužnost načelnika štaba brigade.
Potpisivanjem Vašingtonskog mirovnog sporazuma i obustavom sukoba sa HVO, brigada vrši preraspored i dopunu ljudstva za daljni borbeni angažman. Zanimljiv je podatak da je komandant brigade Husein Hajdarević prije potpisivanja Vašingtonskog sporazuma 22. februara 1994. godine u mjestu Donja Golubinja održao sastanak sa Nikolom Jozinovićem, komandantom 111. XP HVO brigade iz Žepča. Na sastanku je dogovorena obostrana uspostava prekida vatre i razmjena tijela poginulih pripadnika obe jedinice, kao i dogovor o prolasku civila kroz teritorij obe brigade. Hajdarević nije dugo ostao na čelu brigade i već 8. aprila 1994. godine na njegovo mjesto imenuje se novi komandant Muhamed Begagić. Tokom maja 1994. godine Prvi i Treći bataljon brigade upućuju se na zavidovićansko – vozućko ratište, dok Drugi bataljon odlazi na teslićko ratište sa zadatkom osiguranja oslobođenog prostora u rejonu Vukovih njiva. Prvih dana juna 1994. godine brigada daje doprinos u operaciji “Brana 94”, sa združenim jedinicama OG “Bosna”, čiji je zadatak bio ugrožavanje prve linije srpske odbrane na Vozućoj. Operacija nije donijela velike rezultate, ali već tokom istog mjeseca brigada učestvuje u žestokom napadu na objekat Paljenik. Stalni napadi na vozućkom pravcu urodili su plodom 16. juna 1994. godine kada brigada ovladava objektom Grojta, dok su druge jedinice ARBiH ovladale objektima Šuplja i Simin brijeg. Najteže borbe na vozućkom pravcu vođene su prilikom odbrane kote 715. nadomak sela Imamovići. Borbe su započele 28. juna 1994. godine silovitim agresorskim napadom na kotu, ali je poslije pet dana stalnih borbi agresor odbijen. Jedinica je svoje daljne učešće na vozućkom ratištu imala u rejonu Kamenice. Dana 23. septembra 1994. godine iz sastava brigade formiran je Prvi manevarski bataljon 3. korpusa ARBiH.
Nova velika pobjeda 303. brigade ostvarena je na zavidovićansko – vozućkom ratištu 10. novembra 1994. godine oslobođenjem Malovanske grede, kada su zauzete 44 neprijateljske zemunice. Narednih šest dana odbijan je žestok agresorski kontranapad poslije čega su prostor Malovanske grede preuzele zavidovićanske jedinice ARBiH i Drugi manevarski bataljon. Dana 21. novembra 1994. godine brigada napušta zavidovićansko ratište i upućuje se u zonu odgovornosti 7. muslimanske brigade na šerićko – teslićkom ratištu, na kojem ostaje sve do kraja 1994. godine držeći liniju na prostoru Vučije planine – Balabanovaca – Blatnice. U januaru 1995. godine dužnost komandanta brigade preuzima Rešad Čalkić. Istog mjeseca formira se četvrti bataljon brigade od boraca 314. slavne brigade. U ratnom vihoru 4. maja 1995. godine gine komandant brigade Rešad Čalkić. Tog dana uputio se iz Zenice prema IKM brigade u selu Jelići, odlučivši da usput obiđe posadu bestrzajnog topa na objektu Javor. Ipak, u mjestu Podjezera njegovo vozilo je naletjelo na minu, uslijed čije detonacije je komandant poginuo. Smrću Čalkića dužnost komandanta preuzima Jasmin Šarić, dotadašnji načelnik Štaba brigade.
Tokom jula i avguta 1995. godine brigada izvodi nekoliko napada na objekte Oštra kosa, Jasenova ravan, Kosovnjak i Veliki Kapak. Tom prilikom oslobođena je Oštra kosa, Kosovnjak i Veliki Kapak dok je napad na Jasenovu ravan odbijen. Ipak, uslijed žestokog pješadijsko – tenkovskog napada i artiljerijske vatre agresor je uspio vratiti oslobođene objekte. U periodu od 18. do 20. septembra 1995. godine brigada zajedno sa 319. i 330. brigadom pruža podršku maglajskoj 327. brigadi u oslobođenju sela Jablanica koje je bilo sjedište “Srpske općine Maglaj”. Daljna borbena dejstva rezultirala su oslobođenjem sela Petrovići, Todorovići, Blagojevići, Brusnica, Palež, te Savići i kota 442., 506. i 448. Ojačani bataljoni 303. brigade 20. oktobra 1995. godine stižu u zonu odgovornosti 5. korpusa ARBiH na prostor Sanskog Mosta, gdje daju doprinos stabilizaciji dostignutih linija. U momentu potpisivanja Dejtonskog sporazuma brigada se nalazila na šerićko – teslićkom ratištu.
Tokom rata kroz brigadu je prošlo oko 8 000 pripadnika od čega 75 žena. Tokom borbi život je izgubilo 219 boraca brigade, 1 163 borca su ranjena dok status RVI ima 389 boraca. Za ratne zasluge brigada je 15. aprila 1993. godine dobila kolektivno priznanje “Zlatni ljiljan” a postala je i prva brigada ARBiH koja je ponijela počasni naziv “Slavna”. Direktnom naredbom Predsjedništva RBiH brigada je 24. novembra 1994. godine dobila počasni naziv “Viteška”.
