Prema službenim podacima u Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugslavije (NOVJ) bilo je angažovano oko 100 000 žena. Ipka, ove cifre nemoguće je provjeriti, ali službeni podaci po partizanskim jedinicama (uglavnom ranga brigade) govore da je njihov procenat po brigadama iznosio između 8 i 10%. Ovakva praksa bila je suprotna od početnih planova Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) prema kojima se predviđalo isključivo mobilisanje muškaraca, dok je za žene bio predviđen ilegalan rad, koji je podrazumijevao sakupljanje podataka, u okupiranim područjima. Ključni faktor koji je odredio sudbinu angažmana žena u partizanskom pokretu, bio je sanitet koji je postao vidno neophodan nakon prvih sukoba partizana sa okupacionim i kolaboracionističkim trupama. U toku rata u NOVJ služile su ukupno 173 doktorke – dobrovoljke i oko 10 000 stručno obučenih bolničarki.
U februaru 1942. godine Josip Broz Tito prvi puta izražava svoje, a samim time i partijsko, mišljenje o učešću žena u oružanoj borbi: “Pošto sve više ima zahtjeva od žena da idu u odrede, mi smo riješili da se one primaju u odrede ne samo kao bolničarke već i kao borci. Bila bi prava sramota za nas da onemogućimo ženama da se i one sa puškom u ruci bore za narodno oslobođenje.” Iako je ova odluka bila u skladu sa aktuelnim ciljevima, naišla je na žestoko neodobravanje u samom pokretu otpora ali i u široj javnosti, jer su isključivo muškarci bili tradicionalno vezani za oružje. Među samim partizanskim jedinicama u kojima su se nalazile žene pojavljivali su se slučajevi jaza i čudnog ponašanja prema njima. U cilju razbijanja negativnih predrasuda, KPJ je otpočela sa propagandnom kampanjom predstavljanja žena kao uzornih heroina.
Žene u NOVJ obavljale su različite vrste zadataka, ali njihova primarna oblast tokom čitavog rata ostala je sanitetska služba. Od doktorica i bolničarki se očekivalo da ranjenicima i bolesnima služe do potpunog samoodricanja. Pored medicinskih zadataka one su po bolnicama ispunjavale i administrativne funkcije i “po hitnom postupku” obučavale nove bolničarke. Bolničarke su na prvim borbenim linijama brinule o evakuaciji ranjenih sa mjesta sukoba, pružanju prve pomoći i izvlačenju mrtvih, pri čemu su često bile izložene opasnosti. Jedno takvo svjedočanstvo daje partizanka Radmila V. tokom Bitke za Beograd krajem 1944. godine: “I na Slaviji (…) jedan Švaba je pokušao – Hitlerovac – da me ubije sa leđa pištoljem. Ali moj komesar (…) je pucao u njega tako da bi spasao mene. A taman sam imala ranjenika koji je bio ranjen u grudi, tako da sam morala iza bunkera da se sakrijem, da bih ga previjala, da pripremam zavoj, zaustavim krvarenje, da se bacim na nosila”. Pored navedenog, obaveza partizanki – bolničarki je bila da pomažu pri operacijama, njeguju pacijente, brinu o njegovoj higijeni i sl. Osim toga učestvovale su i na reproduktivnim poslovima: pranje i krpljenje, odjeće, peglanje, kuhanje i sl. Godine 1944. započelo je njihovo povlačenje iz borbenih jedinica i njihovo slanje u bolnice, odnosno na političke dužnosti na oslobođenoj teritoriji, “naročito onih koje su bile posebno lojalne KPJ”.
Već spomenuta Radmila rođena je 1927. godine u Beogradu, kao kćerka oca Jevreja i majke Njemice. Partizanima se 1942. godine pridružila zarad lične sigurnosti – da izbjegne moguće zlostavljanje od strane okupatora. U partizanima su se lijepo prema njoj odnosili ali sama svjedoči da je imala jedan slučaj koji je “bezuslovno drugarstvo partizana doveo u pitanje”. Naime, tokom jednog noćnog marša Radmila je zaspala i zaostala za jedinicom. Kada ju je njezin brat našao i vratio u jedinicu, politički komesar je predložio da je strijeljaju. Iako je većina bila protiv strijeljanja, petnaestak partizana je bilo za strijeljanje.
Suprotno od sanitetske službe, učešće žena u samoj borbi i dalje je nailazilo na poteškoće. U avgustu 1942. godine u hrvatskom mjestu Trnovac osnovana je prva ženska četa sa oko 70 partizanki. Tokom iste godine osnovane su još tri čete. Kada je Glavni štab NOV-a Hrvatske u oktobru 1942. godine naredio njihovo uključivanje u jedinicu, koja će kasnije postati VI proleterska brigada, komandni kadard jedinice se suprostavio njihovoj integraciji. Razlog je bio, prije svega, u nepovjerenju u njihovu izdržljivost, sposobnost da budu dobri borci, ali i “muški šovinizam”. No i u slučaju da su bile prihvaćene od borkinja se zahtjevala odlučna hrabrost i požrtvovanje, a za to su izdata i pravila: “Nastupaj energično, štedi municiju, gađaj u metu, drži vezu, potpomaži druga pored tebe, iznesi iz borbe ranjenog druga”. Veliki problem među partizankama je bio taj što većina njih do tada nije prošla nikakav kurs rukovanja sa naoružanjem. Tako je zabilježen slučaj Slovenke Ide S. koja je svoje prvo vatreno krštenje doživjela potpuno nepripremljeno. Kada je njena jedinica napadnuta, na protivničke vojnike pucala je stojeći sve dok je komandant nije rukom oborio i povukao u zaklon. Naravno, propagandni tekstovi o njima govore gotovo slavljeničkim tonom. Partizanke se prikazuju kao spretne i kada se porede sa muškarcima, ako ne i spretnije. Tako u jednom članku “(Lička) Žena u borbi” iz septembra 1942. godine stoji: “Nestrpljivo su čekali partizani, a još nestrpljivije partizanke čas kada će se baciti na fašističke palikuće. (…) Drugovi skaču na tenkove. Drugarice ne zaostaju. (…) U Petrovom selu [partizanke] se takmiče sa najhrabrijim partizanima. Hvataju žive ustaše”. Ono što upada u oči kada se prati propaganda NOP-a je slikovitost prikazivanja nasilnog ubijanja čiji su izvršioci partizani i partizanke: neprijatelj se raskomadava, poražava, kosi, uništava, tuče itd.
Krajem 1944. godine dolazi do postepene demobilizacije partizanski borkinja. Njihovo isključivanje iz borbenih akcija je prije svega rezultat toga što se NOVJ tada već mogla osloniti na muške regrute, ali i zbog procesa prestrukturiranja NOVJ u Jugoslavensku armiju, koja je i utemeljena 1. marta 1945. godine.
